طراحان بازی برای بدست آوردن مخاطبان بیشتر و تامین خواستهای تمام کاربران سعی کردهاندبازیهای استراتژیک را وسعت بیشتری دهند و جزئیات بیشتری را به آنها در طی سالها اضافه کردهاند. به طوری که امروزه بازیهای استراتژیک بسیار حرفهایتر و با جزئیات بیشتری در اختیار مخاطبان قرار میگیرد. به طور مثال بازیهای رد الرت / وضعیت قرمز (Red Alert) و وارکرفت: ارکس اند هیومنز / هنر نبرد: ارکها و انسانها (Warcraft: Orcs & Humans) تقریباً اولینبازیهای استراتژیک بودند که برای رایانههای شخصی ارائه شدند. این بازیها در سطحیترین حالتبازیهای استراتژیک امروزی طراحی شده بودند به این شکل که کاربران در این سری بازیها فقط منابع داخل بازی را جمعآوری میکردند و بعد به کمک این منابع، ارتش خود را مجهز کرده و به مبارزه با نیروهای دشمن میپرداختند. مؤلفههای استراتژیک در این بازیها، بیشتر به نحوه استفاده نیروها و چگونگی حمله به پایگاههای دشمن میپرداخت و کاربران با جزئیاتی همچون پیدا کردن متحدین یا برقراری صلح و یا سیاستهایی مانند جنگ سرد روبرو نمیشدند. در این بازیها پیشرفت معنایی نداشت و کاربران همواره تعدادی نیرو در اختیار داشتند که فقط میتوانستند این نیروها را برای مبارزه بسازند و فقط پیشرفت در پیروزیهای نظامی بیشتر بود.
بازیهای استراتژیک امروزه بخشهای مختلفی را در خود جای دادهاند و کاربران دیگر فقط به ساخت نیرو و مبارزه با دشمن نمیپردازند و مجبور هستند تا نیروها و لوازم جنگیشان را ارتقا دهند تا نیروهایشان بتوانند بهتر مبارزه کنند. اما همچنان در بیشتر این بازیها فقط به مبارزه و نبرد های بزرگ پرداخته شده است و پیشرفت زمان و تجهیزات جنگی در این شکل بازیها فقط معطوف به قویتر شدن نیروها و تجهیزات جنگی است و کاربرد دیگری ندارد. از این رو هنوز کاربرانی وجود داشتند که نمیتوانستند بازی مورد علاقهشان که هم مبارزات جنگی و هم بحثهای مدیریتی مختلف را داشته باشد، پیدا نمیکردند. تا اینکه در سال ۱۹۹۱ بازی سیویلیزیشن / تمدن (Civilization) منتشر شد. بازی سیویلیزیشن اولین بازی در سبک استراتژیک بود که کمتر بر محتوای جنگ میان گروهها پرداخته بود و بیشتر درباره مدیریت یک کشور و برقراری ارتباط با همسایگان و پیشرفتهای علمی، نظامی و فرهنگی در قالب یک تمدن است. این بازی با جزئیات بسیار بالایی مطرح شده بود که در زمان خودش به عنوان پیچیدهترین بازی سال مطرح شد.
در بازی سیویلیزیشن، کاربران به انتخاب خودشان کشوری را به عنوان کشورشان انتخاب میکنند و در قالب این کشور، به بازی میپردازند. مأموریت اصلی در بازی، رساندن کشور به موقعیت تاریخی واقعی آن کشور در سال تعیین شده بود. کاربران با ساخت و ساز ساختمانهای تجاری و کشاورزی منابع خودشان را بیشتر میکردند و به کمک این منابع به ساخت و ساز دانشگاه و مراکز علمی میپرداختند تا کشورشان در گذر زمان پیشرفت کند و بتواند تکنولوژیهای بیشتری را در اختیار بگیرد. نسخه اول این بازی به خاطر محدودیتهای سخت افزاری و نرم افزاری نمیتوانست بسیاری از جزئیات را در بازی، شبیهسازی کند اما با این همه اولین بازیای بود که در سبک استراتژیک مدیریتی به بازار عرضه شد و توانست کاربران بسیاری را به خود جذب کند.
بازی سیویلیزیشن را استودیوی بازیسازی میکروپرز (MicroProse) طراحی کرده است. سید مایر(Sid Meier)، جف بریگز (Jeff Briggs) و برایان رینلدز (Brian Reynolds) از افراد کلیدی این استودیو به شمار میرفتند که طراحان اصلی بازی سیویلیزیشن هم بودند. سید مایر در سال ۱۹۹۳ پس از تعطیلی استودیوی میکروپرز به دلایل مالی این استودیو را ترک کرد و خودش به همراه دو تن دیگر در سال ۱۹۹۶ استودیوی جدیدی به نام فایراکسیس (Firaxis) را تأسیس کردند. آنها در این استودیوی جدید به طراحی و ادامه ساخت بازیهای معتبرشان مانند سیویلیزیشن و ایکس کام (XCOM) پرداختند و سعی کردند تا موفقیتهایشان را در این استودیوی جدید استمرار دهند. اولین اقدام این استودیو، ساخت نسخه جدیدی از بازی سیویلیزیشن و بهتر کردن این سری بازی بود. فایراکسیس در طی سالهای ۱۹۹۱ تا ۲۰۱۳ نسخههای مختلفی از این سری بازی را روانه بازار کرد که به خاطر خاص بودن این سری بازی با استقبال بسیار خوبی از طرف کاربران روبرو شد، به طوری که بر اساس آمارها تا سال ۲۰۰۸ فایراکسیس (Firaxis) توانست ۸ میلیون نسخه از این سری بازی را به فروش برساند. موفقیتهای پی در پی سری بازی سیویلیزیشن، توجه شرکتهای تجاری بزرگتر را به خود جلب کرد و اینطور بود که شرکت تو کی (۲K) که پشتیبانی مالی بازیهای بزرگی همانند سری بازی جی تی ای(G.T.A) و مکس پین (Max Payne) را بر عهده داشت، امتیاز ساخت سری بازی سیویلیزیشن را خریداری کرد و از آن به بعد این سری بازی، تحت کنترل این شرکت به بازار عرضه شد. پیدا شدن حامی مالی جدید این سری بازی باعث شد تا طراحان بازی بتوانند راحتتر اطلاعات لازم برای ساخت و طراحی جزئیات بازی را بدست آوردند و سری بازی سیویلیزیشن با پیشرفت زیادی روبرو شد. در آخرین نسخهی این سری بازی، یعنی بازی سیویلیزیشن ۵ فایراکسیس نهایت تلاشش را کرد تا بهترین بازی با بیشترین جزئیات را در اختیار کاربران قرار دهد. این بازی در سال ۲۰۱۰ به بازار عرضه شد و ۲ نسخه الحاقی در سال های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ برای آن طراحی شد.
بازی سیویلیزیشن همواره درباره پیشرفت تمدن یک کشور در طول تاریخ بوده است. کاربران در این بازی مجبور نیستند مدام به مبارزه با دشمنان بپردازند و بخش اصلی بازی درباره نحوه تجارت و بدست آوردن تکنولوژی های جدید است. ایجاد ارتباط میان همسایگان و بدست آوردن متحدان بیشتر یکی از راهکارهایی است که کاربران به کمک آن میتوانند به گسترش پیشرفت کشورشان بپردازند. در ابتدای بازی کاربران میتوانند کشور دلخواهشان را انتخاب کنند و در قالب این کشور با جزئیات بازی روبرو شوند. بازی از دوره باستان شروع میشود. در این دوره، کشورها در سطحیترین مرحله پیشرفت تکنولوژی خود هستند و کاربران بایستی با راه اندازی مراکز علمی، کشورشان را پیشرفتهتر کنند. در سری بازی سیویلیزیشن، مبارزات هم نقش ایفا میکنند اما برخلاف بازیهای استراتژیک دیگر مبارزات در همان نقشه بازی اتفاق میافتند و کاربران کنترل ارتشهای بزرگ را در اختیار نمیگیرند و نتیجه مبارزات فقط بر اساس تعداد نفرات و تجهیزات هر ارتش تعیین میشود.
سبک اصلی این بازی به شکل استراتژی نوبتی است به این شکل که هر بازیکن در زمان خودش به بازی میپردازد و بعد از انتخابهایش زمان را به نفر بعدی میدهد. البته این سبک فقط به صورت یک نفره قابل اجراست و رقبای کاربران را هوش مصنوعی کنترل میکند. کاربران در این زمان نامحدود فعالیتهایی را که میخواهند انجام میدهند و بعد نوبت را به نفر بعدی میدهند. زمان نقش اساسی در این سری بازی دارد به این شکل که هر نوبت در بازی یک سال به شمار میرود و در واقع هربار که کاربر نوبت را انتقال میدهد یک سال از زمان اصلی مأموریتش میگذرد. در ضمن ساخت ساختمانها و ارتش و تکنولوژیها هم به زمان نیاز دارد به این صورت که به طور مثال یک ساختمان برای ساخته شدن به ۳ سال وقت نیاز دارد، کاربر با انتخاب آن ساختمان به مدت ۳ نوبت باید صبر کند تا ساختمان ساخته شود تا او بتواند از آن استفاده کند. همچنین با ساخت ساختمانهای جدیدتر مانند دانشگاه و کورههای ذوب آهن، تکنولوژیهای جدیدتری برای تحقیق آزاد میشود که کاربران با تحقیق کردن درباره آنها میتوانند ساختمانهای جدید و تکنولوژیهای پیشرفتهتری بدست آورند.
مفاهیم مختلفی در بازی حضور دارند که کاربران به کمک آنها میتوانند کشورشان را پیشرفتهتر کنند مفاهیمی نظیر «فرهنگ»، «دانش» و «مذهب» مفاهیمی هستند که به کمک آنها کاربران میتوانند تکنولوژیها و روشهای جدیدتری را برای ساختمان سازی یا تربیت نیروهای جدید به کار برند. البته مفهوم مذهب در بسته الحاقی جدید به نام تمدن ۵: خدایان و پادشاهان (Civilization V Gods and Kings) به بازی اضافه شد. مقولههای مختلف به شکل دستهبندی شده در اختیار کاربران قرار میگیرند و کاربران با تحقیق درباره هرکدام از این مفاهیم، میتوانند تکنولوژی و یا روشی جدید برای پیشرفت پیدا کنند. به طور مثال در قرون وسطی کاربران با تحقیق در مقوله دانش میتوانند کورههای جدیدتری برای دستیابی به فلزهای جدید تولید کنند که به کمک این فلز جدید میتوانند ساختمانهای پیشرفتهتری بسازند و در مفهوم ساختمانسازی هم پیشرفت کنند و یا اینکه در مقوله نظامی شروع به ساخت سلاحهای قویتر کنند و ارتشی قدرتمند به وجود اورند. این مقولهها تأثیر مستقیمی با یکدیگر دارند و کاربران با پیشرفت در یکی از آنها میتواند در دیگری هم پیشرفت کنند. در هر نوبت، کاربران میتوانند به یکی از مقولهها بپردازند و آنها برای بدست آمدن نیاز به زمان دارند. به طور نمونه کاربر برای بدست آوردن تکنولوژی تیرهای آهنی باید ۲ سال (۲ نوبت) بر روی این تکنولوژی تحقیق کند تا بتواند تیرهای آهنی را برای سربازانش طراحی کند.
بازی سیویلیزیشن دارای جزئیات بسیاری است و برخلاف بازیهای دیگر استراتژیک، کاربران را مجبور نمیکند تا فقط از طریق یک راه بازی را به پایان برسانند. کاربران به اختیار خودشان تصمیم میگیرند که چگونه در روند بازی تصمیمگیری کنند و نحوهی بدست آمدن پیروزی به اختیار خود کاربران است. آنها میتوانند به تحقیق درباره تکنولوژیهای جدید بپردازند و با فروش این تکنولوژیها، کشورهای همسایه را هم تحت کنترل خودشان در بیاورند و یا اینکه از این تکنولوژی استفاده کنند و کشورهای دیگر را با زور از آن خود کنند. یکی از ویژگیهای اصلی این سری بازی وجود جنگ سرد در بازی است. کاربران دسترسی به سیستم پیچیده اتحادها و عهدنامههای مختلف دارند و از طریق این سیستم میتوانند با کشورهای اطراف خود رابطه برقرار کنند و یا اینکه بین کشورهای منطقه درگیری ایجاد کنند و از این درگیری سوءاستفاده کنند. روش دیگری که کاربران میتوانند برای رسیدن به پیروزی از آن استفاده کنند، استفاده از مذهب است. در آخرین بسته الحاقی بازی، مفاهیم مذهبی با جزئیات بیشتر به بازی اضافه شد که کاربران از طریق آن میتوانستند برای خود مذهبی ایجاد کنند و مردم منطقه را به آن مذهب گرایش دهند. مذهب در بازی قدرت آن را دارد که به راحتی یک کشور را تسلیم یک کشور دیگر بکند و یا اینکه باعث شود کشوری بتواند به راحتی بر کشورهای دیگر حکومت کند.
مذهب بر خلاف مفاهیم دیگر از همان ابتدا در اختیار کاربران قرار نمیگیرد و کاربران برای بدست آوردن آن باید اول آن را به وجود آورند. برای به وجود آوردن یک مذهب کاربران باید منبع اصلی آن را جمعآوری کنند. منبع اصلی برای مصارف مذهبی در بازی فیت (Faith) (ایمان) است. هنگامی که کاربران توانستند ۵۰۰ فیت را جمعآوری کنند، آنگاه آنها میتوانند یک پانتئون (Pantheon) (عبادتگاه) به انتخاب خودشان بسازند پس از ساختن این عبادتگاه، فردی به نام گریت پرافت (Great Prophet) (پیامبر بزرگ) در بازی ظهور میکند. کاربران از طریق این پیامبر میتوانند دینی جدید را معرفی کنند و مردم منطقه را به آن دین دعوت کنند. ادیانی که در بازی حضور دارند، برگرفته شده از ادیان الهی و واقعی است که کاربران میتوانند به سلیقه خودشان این ادیان را به عنوان ادیان اصلی کشورشان انتخاب کنند. اما کاربران خودشان هم میتوانند دینی جدید اختراع کنند و پیامبری خیالی برای خودشان بسازند و به تبلیغ دین خیالیشان بپردازند. پس از ظهور پیامبر اول و به وجود آمدن دین، کاربران بایستی به تبلیغ دینشان بپردازند. آنها برای اینکار میتوانند پیامبرشان را به کشورهای مختلف بفرستند و از طریق آن مردم آن کشور را به دین جدید فرا بخوانند. پیامبران در این بازی قدرتهای ویژهای دارند که از طریق این قدرتها به راحتی میتوانند مردم یک منطقه را به دین جدید فرا بخوانند. هنگامی هم که چندین دین در یک منطقه حضور دارند، دینی قدرت بیشتر را دارد که طرفداران بیشتری در نقاط مختلف داشته باشد و نفوذ بالاتری در بازی برای آن در نظر گرفته شده باشد. به طور مثال اگر کاربر شهر اصلی کشوری دیگر را فتح کند و دین آن کشور با دین کاربر متفاوت باشد، کاربر میتواند با استفاده از پیامبرش مردم آن کشور را به دین خودش بازگرداند و از این طریق راحتتر شهرهای دیگر این کشور را برای خود کنند. نکته جالب در این بسته الحاقی این است که کشورها از همان ابتدا، مفاهیمی همانند فرهنگ و دانش را دارند اما مفهوم مذهب را ابداعمیکنند. کشورها با ساختن عبادتگاه، مذهبی را برای خودشان ایجاد میکنند، این مذهب میتواند هر دینی باشد از جمله اسلام، مسیحیت، یهودیت، بودایی و... . در عین حال کاربران میتوانند دین خیالی خودشان را به هر نامی بسازند. دین در بازی در واقع یکی از ابزارهای غلبه و کشورگشایی از راه مسالمتآمیز معرفی میشود. کشورها نیازی به داشتن مذهب ندارند و کاربران میتوانند بدون داشتن هیچ مذهبی به قدرت و شکوهی که میخواهند برسند و نداشتن مذهب فقط قدری مسیر پیشرفتتمدن آنها را طولانیتر و زمانبر تر میکند. در واقع بازی مذهب را به عنوان ترفندی کارساز برای بدست آوردن و کنترل افکار عمومی معرفی میکند. مذاهب واقعی هم که در بازی وجود دارد به همین شکل پوچ و بیاهمیت جلوه داده میشوند و فقط اسامی آنها متفاوت است و در کل فقط به عنوان وسیلهای برای کنترل اجتماعی کاربرد دارند.
نکته دیگری که در بازی وجود دارد جنبه تاریخی بودن آن است. بازی سعی کرده تا جایی که میتواند با دورانها و زمانهای مختلف رابطه مستقیم داشته باشد و روند پیشرفت را بر اساس واقعیت مطرح کند. به همین خاطر بسیاری از شواهد تاریخی در بازی بیان شدهاند و از بازی میتوان به عنوان یکشبیهساز تاریخی هم نام برد. بسیاری از بناهای تاریخی که در بازی حضور دارند برگرفته شده از واقعیت هستند و برای هرکدام از آنها توضیحی از تاریخچهشان یادآوری شده است. همچنین اشخاص مهمی همانند داریوش (Dariush) و اسکندر (Alexander) هم در بازی حضور دارند که به عنوان رهبران کشورها به ایفای نقش میپردازند.
نکته جالبی که درباره پادشاهی فارس در این بازی جالب میباشد این است که از ابتدا کاربران نمیتوانند با این پادشاهی بازی کنند چرا که باید ابتدا این پادشاهی را به عنوان بسته الحاقی(Expansion Pack) به طور جداگانه خریداری کنند و در عین حال این پادشاهی به عنوان یکپادشاهی عبری (Hebrew Kingdom) معرفی میشود به این شکل که گویش نیروهای این پادشاهی به زبان آرامی است و حتی داریوش اول نیز به عنوان رهبر امپراطوری ایران در این بازی به زبان آرامیسخن میگوید. در راهنمای بازی زبان رسمی فارس، زبان آرامی (Aramic Language) معرفی شده است. زبان آرامی زبانی کهنه و قدیمی است که از زیر شاخه زبانهای سامی (Semi Languages) محسوب میشود. آرامی قسمتی از گروه زبانهای سامی شمال غرب است که شامل زبانهای کنعانیمثل زبان عبری میشود. این زبان، زبان کتاب تلمود (Talmud)، کتاب مقدس یهودیان است.
به طور کلی بازی سیویلیزیشن بازیای است که سعی کرده نحوه تحول تمدنها را به شکلی جدید به تصویر بکشد اما در بحث مفاهیمی مانند مذهب و یا پادشاهی فارس نکاتی وجود دارد که قابل تأمل هستند و به نظر میآید این نکات بیشتر عمدی باشند تا اشتباه. نشان دادن مذهب به عنوان یکترفند سیاسی و یا عبری بودن پادشاهی فارس نکات قابل توجهی است که باعث میشود این بازی وجهه شبیهسازی بودنش را تا حدی از دست بدهد. در هر حال بازی سیویلیزیشن به خوبی توانسته، روند تمدنهای مختلف را در بازیش جای دهد و مخاطبانش را از جزئیات و نحوه عملکردش راضی نگه دارد.
آخرین نسخه این بازی با نام تمدن: فراتر از زمین (Civilization: Beyond Earth) در پاییز ۲۰۱۴ به بازار عرضه شد. داستان این نسخه از بازی مربوط به آینده میشود، زمانی که سطح زمین به خاطر درگیریهای میان انسانها خالی از هرگونه منابع شده و تقریباً محیط طبیعی آن به نابودی کشانده شده است. انسانها برای ادامه زندگی مجبور شدهاند که سفینههایی بسازند تا به سیارات دیگر بروند و زندگی جدیدشان را در آن سیارهها دنبال کنند. نکتهای که در دموی تبلیغاتی این بازی حائز اهمیت است، نشان دادن کشورهای عربی به عنوان کشورهای پیشرفته منطقه است که توانستهاند به علوم هوا فضا دست یابند و موشکهای تحقیقاتی به فضا پرتاب کنند. در این دموی تبلیغاتی بیشتر مکالمات به زبان عربی پخش میشود و عربستان سعودی به عنوان کشوری پیشرفته در صنعت هوا و فضا معرفی میشود! که این نیز نشان از وحشت کشورهای غربی از پیشرفت جمهوری اسلامی ایران و سرپوش گذاشتن بر واقعیت دستیابی ایران به فناوریهای پیشرفته دارد.
منبع مقاله: سایت مرکز بازی و پویانمایی سراج
غنی سازی، ویرایش و انتخاب عکس: سایت حرف آخر