6 - 1 - متن حديث در منابع اماميه‏
كهن‏ترين مجموعه حديثى شيعه كه اين حديث در آن به چشم مي‌خورد قرب الاسناد حميرى است. در آنجا راوى مى‏گويد: حدَّثنى جعفر بن محمد عن آبائه‏(ع) اَنّ النبى‏(صلی الله علیه واله) قال: «دَخلتُ الجنةَ فرأيتُ اكثر اَهلِها البلُه. يعنى بالبلُهِ المتغافِلَ عن الشّرِ، العاقلَ فى الخيرِ و الذينَ يصومونَ ثلاثةَ ايامٍ فى كلِّ شهرٍ»(حميري، ص75).
در اين جا معلوم نيست عبارت «يعنى بالبُله ...» سخن امام صادق‏(علیه السلام) است يا سخن حميرى يا يكى ديگر از راويانى كه در سلسله سند اين حديث واقع شده‏اند.
پس از حميرى، صدوق در معانى الاخبار اين حديث را از طريق همان حميرى چنين نقل كرده است: عن جعفر بن محمد عن ابيه عن آبائه (ع) قال: قال النبى‏(صلی الله علیه واله) : «دَخلتُ الجنَّةَ فَرَايتُ اكثَر اَهلِها البُلْهَ و قال: قلتُ: ما البلُه؟ فقال: العاقل فى الخير الغافل عن الشر الذى يصومُ فى كل شهرٍ ثلاثةَ ايامٍ»( ابن بابويه، ص 203). در اين جا ملاحظه مى‏شود كه صدوق با آنكه‏ حديث را از حميرى نقل كرده؛ ولى او (يا پدرش) عبارت «يعنى بالبله ...» را نقل به معنا كرده و به صورت پرسش و پاسخ (قلتُ ... فقال) در آورده‏اند.
بعدها ابن ادريس حلّى (د. 598 ق) اين حديث را با همان وسايط به صورت زير نقل كرده است:
«هارون بن مسلم عن مَسعدة بن صدقه عن ابى عبداللَّه عن ابيه قال: اكثر اهل الجنة البله. قال قلت: هؤلاء المصابونَ الذين لا يعقلون؟ فقال لى: لا ، الذين يتغافلون عمّا يكرهون يتبالهون عنه»( السرائر 3/566).
با اندكى درنگ دانسته مى‏شود كه ابن ادريس بى‏جهت و با آنكه قرب الاسناد حميرى و معانى الاخبار صدوق على القاعده در دسترس بوده است، حديث را نقل به معنا كرده و با اين كار تا چه حد آن را از اصل دور ساخته است[14].
ابن ابى جمهور احسايى هم حديث را ، احتمالاً به نقل از علماى عامّه به گونه‏اى آورده كه با متنهاى پيشگفته تفاوت چشمگير دارد. او مى‏نويسد:
«در حديث از پيامبر(صلی الله علیه واله) آمده است كه فرمود: اطّلعتُ فى الجنّة فرايتُ اكثر اَهلها البله و اطّلعتُ على النار فوجدتُ اكثر اهلها النساء»[15](ابن ابي جمهور ، 1/119-120. قس: ابن قتيبه ، تأويل مختلف الحديث ، ص256). و بالاخره ابن بطريق كلمه «المجانين» را بدان افزوده و نوشته است: « عن النبى انه قال: اِنّ اكثر اهل الجنة البلهُ و المجانين» ( العمده،ص159).

چكيده‏

حديث «اكثر اهل الجنةِ البله» حديثى مشهور است كه همواره بر زبان مسلمانان به ويژه عارفان و متصوّفان جارى بوده و هست. در اين مقاله در آغاز، با جست و جو در منابع شيعه و اهل سنّت مسير نقل اين حديث در منابع فريقين پيگيرى و نشان داده شده است. آنگاه با به كار بستن قواعد و معيارهاى حديث شناختى و واكاوى قرينه‏هاى موجود، سند و راويان حديث مزبور به محك نقد كشيده و در نتيجه نشان داده شده است كه هيچ يك از طرق اين حديث خالى از ضعف نيست. سپس با توجّه به نظر شارحان و محدّثان ، متن حديث نقد و تحليل شده و با فرض صدور حديث از سرچشمه علم نبوى(صلی الله علیه واله) سعى شده معانى درست آن به دست داده شود. در همين بخش از پژوهش به ديدگاه عارفان هم كه اين حديث را با مبانى ذوقى خود بسى موافق يافته‏اند اشارت رفته است.
كليد واژه‏ها : بهشتيان ، البُلْه، هارون بن مسلم، سلامة بن روح ايلى، حديث شناسي.